ਬੈਤ

baitaबैत

ਵੇਤ੍ਰ. ਦੇਖੋ, ਬੇਤ ਅਤੇ ਬੈਂਤਾਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ। ੨. ਅ਼. [بیت] ਘਰ. ਮਕਾਨ। ੩. ਛੰਦ. "ਹੇ ਬੈਤ ਵੱਤ ਮੋਹਿ ਸੁਨਾਇ." (ਨਾਪ੍ਰ) ਇਹ ਬੈਤ ਮੈ ਨੂੰ ਫੇਰ ਸੁਣਾ ੪. ਅ਼ਰਬੀ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਦੋ ਤੁਕ ਦੇ ਇੱਕ ਛੰਦ ਨੂੰ ਬੈਤ ਕਲਪਿਆ ਹੈ. ਇਸ ਛੰਦ ਦੇ ਬਹੁਤ ਭੇਦ ਹਨ, ਪਰ ਜਫ਼ਰਨਾਮਹ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀਨਾਮਹ ਵਿੱਚ ਜੋ ਬੈਤ ਵਰਤੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਇਹ ਹੈ-#(ੳ) ਦੋ ਚਰਣ. ਪ੍ਰਤਿ ਚਰਣ ੧੮. ਮਾਤ੍ਰਾ. ੧੦- ੮ ਪੁਰ ਵਿਸ਼੍ਰਾਮ, ਵਿਸ਼ੇਸ ਕਰਕੇ ਅੰਤ ਲਘੁ.#ਉਦਾਹਰਣ-#ਹਮੂ ਮਰਦ ਬਾਯਦ, ਸਵਦ ਸੁਖ਼ਨਵਰ,#ਨ ਸ਼ਿਕਮੇ ਦਿਗਦ ਦਰ ਦਹਾਨੇ ਦਿਗਰ.#(ਜਫਰ)#(ਅ) ਦੋ ਚਰਣ, ਪ੍ਰਤਿ ਚਰਣ ੧੯. ਮਾਤ੍ਰਾ, ੧੨- ੭ ਪੁਰ ਵਿਸ਼੍ਰਾਮ.#ਉਦਾਹਰਣ-#ਗਰ ਤੁਰਾ ਯਾਦੇ ਖ਼ੁਦਾ, ਹਾਸਿਲ ਸ਼ਵਦ,#ਹੱਲ ਹਰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਤੁਰਾ, ਐ ਦਿਲ! ਸਵਦ.#(ਜ਼ਿੰਦਗੀ)#(ੲ) ਨਸੀਹਤਨਾਮੇ ਦੇ ਬੈਤ ਦਾ ਸਰੂਪ ਹੈ ਪ੍ਰਤਿ ਚਰਣ ੧੯. ਮਾਤ੍ਰਾ, ੧੦- ੯ ਪੁਰ ਵਿਸ਼੍ਰਾਮ, ਅਤੰ ਲਘੁ ਗੁਰੁ.#ਉਦਾਹਰਣ-#ਕਿਚੈ ਨੇਕਨਾਮੀ, ਜੋ ਦੇਵੈ ਖੁਦਾ,#ਜੁ ਦੀਸੈ ਜ਼ਿਮੀ ਪਰ, ਸੋ ਹੋਸੀ ਫਨਾ. ×××#(ਸ) ਅਬਿਚਲਨਗਰ ਦੀ ਮੁਹਰ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਕੇ "ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ" ਪੁਰ ਜੋ ਬੈਤ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਸਰੂਪ ਹੈ ਪ੍ਰਤਿ ਚਰਣ ੨੦. ਮਾਤ੍ਰਾ, ੧੦- ੧੦ ਪੁਰ ਵਿਸ਼੍ਰਾਮ, ਅੰਤ ਗੁਰੁ ਲਘੁ.#ਉਦਾਹਰਣ-#ਦੇਗ਼ ਤੇਗ਼ੋ ਫ਼ਤਹ ਨੁਸਰਤ ਬੇਦਰੰਗ.#ਯਾਫ਼ਤਜ਼ ਨਾਨਕ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦਸਿੰਘ.#(ਹ) ਭਾਈ ਸੰਤੋਖਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰਪ੍ਰਤਾਪਸੂਰਯ ਵਿੱਚ ਬੈਤ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਹੈ- ਚਾਰ ਚਰਣ, ਪ੍ਰਤਿਚਰਣ ੧੯. ਮਾਤ੍ਰਾ, ੮- ੧੧ ਪੁਰ ਵਿਸ਼੍ਰਾਮ, ਅੰਤ ਗੁਰੁ ਲਘੁ.#ਉਦਾਹਰਣ-#ਵਲਾਯਤ ਵਲੀ, ਅਹਲ ਆਰਫ਼ ਕਮਾਲ,#ਜਿਨ੍ਹੋ ਕੇ ਮਿਲੇ, ਰੱਬ ਪਾਯੈ ਜਮਾਲ. ×××#(ਕ) ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਬੈਤ ੪. ਚਰਣ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ੨੨ ਚਰਣ ਤੀਕ ਰਚੇ ਹਨ, ਅਰ ਥੋੜੇ ਥੋੜੇ ਭੇਦ ਨਾਲ ਸਰੂਪ ਇਉਂ ਹਨ- ਪ੍ਰਤਿ ਚਰਣ ੪੦ ਮਾਤ੍ਰਾ, ੨੦- ੨੦ ਪੁਰ ਦੋ ਵਿਸ਼੍ਰਾਮ, ਅੰਤ ਦੋ ਗੁਰੁ.#ਉਦਾਹਰਣ-#ਇਸੇ ਦੀਨਤਾ ਨੇ ਗੁਣੀ ਮਾਨ ਖੋਯਾ,#ਕੱਖ ਤੂਲ ਤੋਂ ਤੁੱਛ ਹੈ ਚਾਇ ਕੀਤਾ,#ਰਹੀ ਮੱਤ ਨਾ ਉੱਚੜੇ ਭਾਵ ਸੰਦੀ,#ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਦਰਿਦ੍ਰਤਾ ਵਾਸ ਲੀਤਾ. ×××#(ਖ) ਵਾਰਸਸ਼ਾਹ ਨੇ ਭੀ ੨੦- ੨੦ ਅਥਵਾ ੧੯- ੨੦ ਮਾਤ੍ਰਾ ਪ੍ਰਤਿ ਚਰਣ ਵਿਸ਼੍ਰਾਮ ਦੇ ਬੈਤ ਰਚੇ ਹਨ, ਯਥਾ-#ਲੱਖ ਵੈਦਗੀ ਵੈਦ ਲਗਾਇ ਥੱਕੇ,#ਧੁਰੋਂ ਟੁੱਟੜੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਜੋੜਨੀ ਵੇ,#ਜਿੱਥੇ ਕਲਮ ਤਕਦੀਰ ਦੀ ਵਗ ਚੁੱਕੀ,#ਕਿਸੇ ਵੈਦਗੀ ਨਾਲ ਨਾ ਮੋੜਨੀ ਵੇ. ×××#ਰਲੇ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਜਿਹੜੇ ਵਿਛੋੜਦੇਨੀ,#ਬੁਰੀ ਬਣੇਗੀ ਤਿਨ੍ਹਾ ਹਤਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ,#ਨਿੱਤ ਹਿਰਸ ਦੇ ਫਿਕਰ ਗਲਤਾਨ ਰਹਿਂਦੇ,#ਏਹ ਸ਼ਾਮਤਾਂ ਰੱਬ ਦੇ ਮਾਰਿਆਂ ਨੂੰ. ×××#(ਗ) ਹਾਫ਼ਿਜ¹ ਨੇ ਅੱਠ ਚਰਣ ਦੇ ਬੈਤ ਲਿਖੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤਿ ਚਰਣ ੨੮ ਮਾਤ੍ਰਾ ਹਨ, ੧੬- ੧੨ ਪੁਰ ਵਿਸ਼੍ਰਾਮ, ਅੰਤ ਲਘੁ ਗੁਰੁ ਅਥਵਾ ਦੋ ਗੁਰੁ.#ਉਦਾਹਰਣ-#ਕੂੜੀ ਗੱਲੀਂ ਕੁਝ ਨਾ ਵੱਸੇ, ਬਖ਼ਸ਼ ਕਦਾਈਂ ਭੋਰਾ,#ਅਮਲਾਂ ਬਾਝੋਂ ਢੋਈ ਨਾਹੀਂ ਨਾ ਕਰ ਵੇਖੀਂ ਜੋਰਾ. ×××

वेत्र. देखो, बेत अते बैंतां दी सज़ा। २. अ़. [بیت] घर. मकान। ३. छंद. "हे बैत वॱत मोहि सुनाइ." (नाप्र) इह बैत मै नूं फेर सुणा ४. अ़रबी अते फ़ारसी दे कवीआं ने दो तुक दे इॱक छंद नूं बैत कलपिआ है. इस छंद दे बहुत भेद हन, पर जफ़रनामह अते ज़िंदगीनामह विॱच जो बैत वरते हन, उन्हां दा रूप इह है-#(ॳ) दो चरण. प्रति चरण १८. मात्रा. १०- ८ पुर विश्राम, विशेस करके अंत लघु.#उदाहरण-#हमू मरद बायद, सवद सुख़नवर,#न शिकमे दिगद दर दहाने दिगर.#(जफर)#(अ) दोचरण, प्रति चरण १९. मात्रा, १२- ७ पुर विश्राम.#उदाहरण-#गर तुरा यादे ख़ुदा, हासिल शवद,#हॱल हर मुशकिल तुरा, ऐ दिल! सवद.#(ज़िंदगी)#(ॲ) नसीहतनामे दे बैत दा सरूप है प्रति चरण १९. मात्रा, १०- ९ पुर विश्राम, अतं लघु गुरु.#उदाहरण-#किचै नेकनामी, जो देवै खुदा,#जु दीसै ज़िमी पर, सो होसी फना. ×××#(स) अबिचलनगर दी मुहर अते महाराजा रणजीतसिंघ जी दे सिॱके "नानकशाही" पुर जो बैत है, उस दा सरूप है प्रति चरण २०. मात्रा, १०- १० पुर विश्राम, अंत गुरु लघु.#उदाहरण-#देग़ तेग़ो फ़तह नुसरत बेदरंग.#याफ़तज़ नानक गुरू गोबिंदसिंघ.#(ह) भाई संतोखसिंघ ने गुरप्रतापसूरय विॱच बैत दा रूप दिॱता है- चार चरण, प्रतिचरण १९. मात्रा, ८- ११ पुर विश्राम, अंत गुरु लघु.#उदाहरण-#वलायत वली, अहल आरफ़ कमाल,#जिन्हो के मिले, रॱब पायै जमाल. ×××#(क) पंजाबी कवीआं ने बैत ४. चरण तों लैके २२ चरण तीक रचे हन, अर थोड़े थोड़े भेद नाल सरूप इउं हन- प्रति चरण ४० मात्रा, २०- २० पुर दो विश्राम, अंत दो गुरु.#उदाहरण-#इसे दीनता ने गुणी मान खोया,#कॱख तूल तों तुॱछ है चाइ कीता,#रही मॱत ना उॱचड़े भाव संदी,#देश विॱच दरिद्रता वास लीता. ×××#(ख) वारसशाह ने भी २०- २० अथवा १९- २० मात्रा प्रति चरणविश्राम दे बैत रचे हन, यथा-#लॱख वैदगी वैद लगाइ थॱके,#धुरों टुॱटड़ी किसे ना जोड़नी वे,#जिॱथे कलम तकदीर दी वग चुॱकी,#किसे वैदगी नाल ना मोड़नी वे. ×××#रले दिलां नूं जिहड़े विछोड़देनी,#बुरी बणेगी तिन्हा हतिआरिआं नूं,#निॱत हिरस दे फिकर गलतान रहिंदे,#एह शामतां रॱब दे मारिआं नूं. ×××#(ग) हाफ़िज¹ ने अॱठ चरण दे बैत लिखे हन, जिन्हां दे प्रति चरण २८ मात्रा हन, १६- १२ पुर विश्राम, अंत लघु गुरु अथवा दो गुरु.#उदाहरण-#कूड़ी गॱलीं कुझ ना वॱसे, बख़श कदाईं भोरा,#अमलां बाझों ढोई नाहीं ना कर वेखीं जोरा. ×××

You Might Interested In: