ਕਲਸ

kalasaकलस

ਸੰ. ਕਲਸ਼. ਸੰਗ੍ਯਾ- ਮੰਦਰ ਦਾ ਮੁਕਟ, ਜੋ ਸੁਵਰਣ (ਸੋਨੇ) ਨਾਲ ਲਿੱਪਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ. "ਤੈ ਜਨ ਕਉ ਕਲਸ ਦੀਪਾਇਅਉ." (ਸਵੈਯੇ ਮਃ ੫. ਕੇ) ਤੈਂ ਆਪਣੇ ਦਾਸ ਨੂੰ ਕਲਸ ਵਾਂਙ ਰੌਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ੨. ਘੜਾ. "ਕਨਕ ਕਲਸ ਭਰ ਆਨੈ." (ਸਲੋਹ) ੩. ਇਕ ਤੋਲ, ਜੋ ਅਜ ਕਲ ਅੱਠ ਸੇਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ੪. ਇੱਕ ਛੰਦ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਉਂ ਹੁੱਲਾਸ ਭੀ ਹੈ.¹ ਇਹ ਛੰਦ ਦੋ ਛੰਦਾ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਜੋ ਛੰਦ ਕਲਸ਼ (ਸਿਰ) ਪੁਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਪਦ ਦੂਜੇ ਛੰਦਾਂ ਦੇ ਮੁੱਢ ਸਿੰਘਾਵਲੋਕਨ ਨ੍ਯਾਯ ਕਰਕੇ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਏ. ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਚੌਪਾਈ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਭੰਗੀ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ "ਕਲਸ" ਛੰਦ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਹੈ. ਯਥਾ-#ਆਦਿ ਅਭੈ ਅਨਗਾਧ ਸਰੂਪੰ,#ਰਾਗ ਰੰਗ ਜਿਹ ਰੇਖ ਨ ਰੂਪੰ,#ਰੰਕ ਭਯੋ ਰਾਵਤ ਕਹੁਁ ਭੂਪੰ,#ਕਹੁਁ ਸਮੁਦ੍ਰ ਸਰਿਤਾ ਕਹੁਁ ਕੂਪੰ, -#ਸਰਿਤਾ ਕਹੁਁ ਕੂਪੰ, ਸਮੁਦਸਰੂਪੰ,#ਅਲਖਬਿਭੂਤੰ ਅਮਿਤਗਤੰ,#ਅਦ੍ਵੈ ਅਬਿਨਾਸੀ, ਪਰਮ ਪ੍ਰਕਾਸੀ,#ਤੇਜ ਸੁਰਾਸੀ, ਅਕ੍ਰਿਤਕ੍ਰਿਤੰ,#ਜਿਹ ਰੂਪ ਨ ਰੇਖੰ, ਅਲਖ ਅਭੇਖੰ#ਅਮਿਤ ਅਦ੍ਵੈਖੰ, ਸਰਬਮਈ,#ਸਬ ਕਿਲਵਿਖਹਰਣੰ ਪਤਿਤਉਧਰਣੰ,#ਅਸਰਣਸਰਣੰ, ਏਕ ਦਈ.#(ਗ੍ਯਾਨ)#(ਅ) ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਕਈ ਛੰਦਾਂ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਕਲਸ ਛੰਦ ਰਚੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਰੂਪ ਇਸ ਥਾਂ ਲਿਖਦੇ ਹਾਂ.#ਚੌਪਈ ਅਤੇ ਸਵੈਯੇ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਕਲਸ, ਯਥਾ-#ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵਿ ਪਰਮਪਦੁ ਪਾਯਉ,#ਅਬਿਨਾਸੀ ਅਬਿਗਤੁ ਧਿਆਯਉ,#ਤਿਸ ਭੇਟੇ ਦਾਰਿਦ੍ਰ ਨ ਚੰਪੈ,#ਕਲ੍ਯਸਹਾਰੁ ਤਾਸੁ ਗੁਣ ਜੰਪੈ. -#ਜੰਪਉ ਗੁਣ ਬਿਮਲ ਸੁਜਨ ਜਨ ਕੇਰੇ,#ਅਮਿਅਨਾਮੁ ਜਾਕਉ ਫੁਰਿਆ,#ਇਨਿ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵਿ ਸਬਦਰਸੁ ਪਾਯਾ,#ਨਾਮੁ ਨਿਰੰਜਨ ਉਰਿ ਧਰਿਆ,#ਹਰਿਨਾਮ ਰਸਿਕੁ ਗੋਬਿੰਦਗੁਣਗਾਹਕੁ#ਚਾਹਕੁ ਤੱਤ ਸਮੱਤਸਰੇ,#ਕਵਿ ਕਲ੍ਯ ਠਕੁਰ ਹਰਿਦਾਸਤਨੇ,#ਗੁਰ ਰਾਮਦਾਸ ਸਰ ਅਭਰ ਭਰੇ.#(ਸਵੈਯੇ ਮਃ ੪. ਕੇ)#(ੲ) ਨਿਤਾ ਅਤੇ ਸਾਰ ਛੰਦ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਕਲਸ. ਨਿਤਾ ਦਾ ਲੱਛਣ ਹੈ ਚਾਰ ਚਰਣ, ਪ੍ਰਤਿ ਚਰਣ ੧੨. ਮਾਤ੍ਰਾ ਅੰਤ ਦੋ ਗੁਰੁ.#ਉਦਾਹਰਣ-#ਹਮ ਘਰਿ ਸਾਜਨ ਆਏ, ਸਾਚੈ ਮੇਲਿ ਮਿਲਾਏ, x x#ਸਹਜਿ ਮਿਲਾਏ ਹਰਿ ਮਨਿ ਭਾਏ,#ਪੰਚ ਮਿਲੇ ਸੁਖ ਪਾਇਆ.#ਸਾਈ ਵਸਤੁ ਪਰਾਪਤ ਹੋਈ,#ਜਿਸੁ ਸੇਤੀ ਮਨੁ ਲਾਇਆ² x x x#(ਸੂਹੀ ਛੰਤ ਮਃ ੧)

सं. कलश. संग्या- मंदर दा मुकट, जो सुवरण (सोने) नाल लिॱपिआ हुंदा है. "तै जन कउ कलस दीपाइअउ." (सवैये मः ५. के) तैं आपणे दास नूं कलस वांङ रौशन कीता है। २. घड़ा. "कनक कलस भर आनै." (सलोह) ३. इक तोल, जो अज कल अॱठ सेर दे बराबर है। ४. इॱक छंद, जिस दा नाउं हुॱलास भी है.¹ इह छंद दो छंदा दे मेल तों बणाइआ जांदा है. जो छंद कलश (सिर) पुर रॱखिआ जावे, उस दा अंतिम पद दूजे छंदां दे मुॱढ सिंघावलोकन न्याय करके आउणा चाहीए. दसमग्रंथ विॱच चौपाई अते त्रिभंगी दे मेल तों "कलस" छंद रचिआ गिआ है. यथा-#आदि अभै अनगाध सरूपं,#राग रंग जिह रेख न रूपं,#रंक भयो रावत कहुँ भूपं,#कहुँ समुद्र सरिता कहुँ कूपं, -#सरिता कहुँकूपं, समुदसरूपं,#अलखबिभूतं अमितगतं,#अद्वै अबिनासी, परम प्रकासी,#तेज सुरासी, अक्रितक्रितं,#जिह रूप न रेखं, अलख अभेखं#अमित अद्वैखं, सरबमई,#सब किलविखहरणं पतितउधरणं,#असरणसरणं, एक दई.#(ग्यान)#(अ) श्री गुरू ग्रंथ साहिब विॱच कई छंदां दे मेल तों कलस छंद रचे गए हन, जिन्हां दे कुझ रूप इस थां लिखदे हां.#चौपई अते सवैये दे मेल तों कलस, यथा-#सतिगुर सेवि परमपदु पायउ,#अबिनासी अबिगतु धिआयउ,#तिस भेटे दारिद्र न चंपै,#कल्यसहारु तासु गुण जंपै. -#जंपउ गुण बिमल सुजन जन केरे,#अमिअनामु जाकउ फुरिआ,#इनि सतिगुर सेवि सबदरसु पाया,#नामु निरंजन उरि धरिआ,#हरिनाम रसिकु गोबिंदगुणगाहकु#चाहकु तॱत समॱतसरे,#कवि कल्य ठकुर हरिदासतने,#गुर रामदास सर अभर भरे.#(सवैये मः ४. के)#(ॲ) निता अते सार छंद दे मेल तों कलस. निता दा लॱछण है चार चरण, प्रति चरण १२. मात्रा अंत दो गुरु.#उदाहरण-#हम घरि साजन आए, साचै मेलि मिलाए, x x#सहजि मिलाए हरि मनि भाए,#पंच मिले सुख पाइआ.#साई वसतु परापत होई,#जिसु सेती मनु लाइआ² x x x#(सूही छंत मः १)

You Might Interested In: