ਪ੍ਰਤੀਪ

pratīpaप्रतीप

ਸੰ. ਵਿ- ਉਲਟਾ. ਪ੍ਰਤਿਕੂਲ। ੨. ਸੰਗ੍ਯਾ- ਆਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਫਲ। ੩. ਉਪਮਾਨ ਨੂੰ ਉਪਮੇਯ ਮੰਨਣਾ, ਅਰਥਾਤ ਉਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਉਪਮੇਯ ਦੀ ਕਲਪਣਾ ਕਰਨੀ. "ਪ੍ਰਤੀਪ" ਅਲੰਕਾਰ ਹੈ.#ਜਹਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਉਪਮਾਨ ਕੋ ਕਰ ਵਰਣਤ ਉਪਮੇਯ,#ਤਹਿ ਪ੍ਰਤੀਪ ਭੂਸਣ ਕਹਿਤ ਭੂਸਣ ਕਵਿਤਾਪ੍ਰੇਯ.#(ਸ਼ਿਵਰਾਜਭੂਸਣ)#ਉਦਾਹਰਣ-#ਅਮਲ ਅਕਾਸ ਮਾਸ ਕਾਤਕ ਕੀ ਚੰਦ੍ਰਿਕਾ ਹੈ#ਪ੍ਰਗਟ ਪ੍ਰਕਾਸੈ ਜੈਸੋ ਯਸ਼ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਕੋ.#ਕੀਰਤਿ ਉਪਮੇਯ ਹੈ, ਚਾਂਦਨੀ ਉਪਮਾਨ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਥੇ ਯਸ਼ ਨੂੰ ਉਪਮਾਨ ਅਤੇ ਚਾਂਦਨੀ ਨੂੰ ਉਪਮੇਯ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀਪ ਹੈ.#ਅ) ਉਪਮੇਯ ਦਾ ਉਪਮਾਨ ਕਰਕੇ ਨਿਰਾਦਰ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਪ ਦਾ ਦੂਜਾ ਰੂਪ ਹੈ.#ਉਦਾਹਰਣ-#ਕਹਾਂ ਕਰਤ ਅਤਿ ਗਰਬ ਤੂੰ ਸ੍ਰੀ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਕ੍ਰਿਪਾਨ?#ਨਹ ਤੋ ਸੇ ਘਟ ਕਾਲ ਅਰੁ ਅੰਤਕ ਪ੍ਰਲਯ ਕ੍ਰਿਸਾਨ.#ਇਸ ਥਾਂ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਉਪਮੇਯ ਦਾ, ਕਾਲ ਅਰ ਪ੍ਰਲਯਅਗਨਿ ਉਪਮਾਨ ਤੋਂ ਨਿਰਾਦਰ ਹੋਇਆ.#ੲ) ਉਪਮਾਨ ਦਾ ਉਪਮੇਯ ਤੋਂ ਨਿਰਾਦਰ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਪ ਦਾ ਤੀਜਾ ਰੂਪ ਹੈ.#ਉਦਾਹਰਣ-#ਸਤਗੁਰੁ ਕਾਮਨਾ ਕੇ ਪੂਰਨ ਕਰਨਹਾਰ#ਤਾਂਕੇ ਸਮ ਕਹਾਂ ਸੁਰਤਰੁ ਤੁੱਛ ਗਨਿਯੇ?#ਕਲਪਵ੍ਰਿਕ੍ਸ਼੍‍ ਉਪਮਾਨ ਦਾ, ਸਤਗੁਰੂ ਉਪਮੇਯ ਤੋਂ ਨਿਰਾਦਰ ਹੋਇਆ.#ਸ) ਉਪਮਾਨ ਨੂੰ ਉਪਮੇਯ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਘੱਟ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇ, ਅਰਥਾਤ ਸਮਤਾ ਲਾਇਕ ਨਾ ਠਹਿਰਾਈਏ, ਤਦ ਪ੍ਰਤੀਪ ਦਾ ਚੌਥਾ ਰੂਪ ਹੈ.#ਉਦਾਹਰਣ-#ਦੋਊ ਕਰ ਜੋਰਕਰ ਬੰਦਤ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ,#ਦੇਤ ਹੈਂ ਅਨੰਦ ਸੁਖਕੰਦ ਅਘਮੰਦ ਹੀ,#ਸ੍ਯਾਲ ਤੇ ਮ੍ਰਿਗਿੰਦ ਪਟਬੀਜਨੇ ਦਿਨਿੰਦ ਕਰੇ,#ਕੀਟ ਤੇ ਗਜਿੰਦ ਪੰਥ ਦਯੋ ਗਤਿਵੰਦ ਹੀ,#ਮਸ਼ਕ ਖਗਿੰਦ ਜਿਨ ਕਾਕ ਤੇ ਮਰਾਲ ਵ੍ਰਿੰਦ,#ਰੰਕ ਤੇ ਨਰਿੰਦ ਕਰੇ ਬੰਦਤ ਮੁਕੰਦ ਹੀ,#ਸੁੰਦਰ ਮੁਖਾਰਵਿੰਦ ਸੋਹਤ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ#ਹੀਨ ਜੇ ਕਲੰਕ ਤੋ ਸਮਾਨ ਹੋਤ ਚੰਦ ਹੀ#(ਨਾਪ੍ਰ)#ਹ) ਉਪਮੇਯ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਉਪਮਾਨ ਨੂੰ ਅਤਿ ਤੁੱਛ ਮੰਨਕੇ ਉਸ ਦੀ ਸਮਤਾ ਦੇਣੀ ਅਯੋਗ ਠਹਿਰਾਈ ਜਾਵੇ, ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਪ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਰੂਪ ਹੈ.#ਉਦਾਹਰਣ-#ਪੁਖਕਰ ਭਰੇ ਪੁਖਕਰ ਪੁਖਕਰ ਜ੍ਯੋਂ,#ਪੇਖਕਰ ਸਸੀ ਕਰ ਕਰੈ ਦੁਤਿ ਹੀਨ ਹੈ,#ਪੁਖਕਰ ਹੀਨ ਦਿਨਕਰ ਕਰੈ ਛੀਨ ਤਿਸ,#ਖਰਧਾਰੀ ਦੇਹ ਪਰ ਯਾਂਤੇ ਸੋ ਮਲੀਨ ਹੈ,#ਸੁਖਮਾ ਨਿਹਾਰ ਭੌਰ ਦਾਹਤ ਅਪਾਰ ਆਨ,#ਜਾਰਤ ਤੁਖਾਰ ਐਸੇ ਔਗੁਨ ਅਧੀਨ ਹੈ,#ਸਤਗੁਰੁ ਰਾਮਦਾਸ ਚਰਨ ਮੁਕਤਿ ਦੇਤ#ਉਪਮਾ ਕਮਲ ਕੀ ਨ ਬਨੈ ਵਿਧਿਹੀਨ ਹੈ.#(ਨਾਪ੍ਰ)

सं. वि- उलटा. प्रतिकूल। २. संग्या- आशा दे विरुॱध फल। ३. उपमान नूं उपमेय मंनणा, अरथात उपमान विॱच उपमेय दी कलपणा करनी. "प्रतीप" अलंकार है.#जहि प्रसिॱध उपमान को कर वरणत उपमेय,#तहि प्रतीप भूसण कहित भूसण कविताप्रेय.#(शिवराजभूसण)#उदाहरण-#अमल अकास मास कातक की चंद्रिका है#प्रगट प्रकासै जैसो यश दशमेश को.#कीरति उपमेय है, चांदनी उपमान है, पर इॱथे यश नूं उपमान अते चांदनी नूं उपमेय वरणन कीता है, इस लई प्रतीप है.#अ) उपमेय दा उपमान करके निरादर होवे, इह प्रतीप दा दूजा रूप है.#उदाहरण-#कहां करत अति गरब तूं स्री दशमेश क्रिपान?#नह तो से घटकाल अरु अंतक प्रलय क्रिसान.#इस थां दशमेश दी क्रिपान उपमेय दा, काल अर प्रलयअगनि उपमान तों निरादर होइआ.#ॲ) उपमान दा उपमेय तों निरादर होवे, इह प्रतीप दा तीजा रूप है.#उदाहरण-#सतगुरु कामना के पूरन करनहार#तांके सम कहां सुरतरु तुॱछ गनिये?#कलपव्रिक्श्‍ उपमान दा, सतगुरू उपमेय तों निरादर होइआ.#स) उपमान नूं उपमेय दे मुकाबले घॱट मंनिआ जावे, अरथात समता लाइक ना ठहिराईए, तद प्रतीप दा चौथा रूप है.#उदाहरण-#दोऊ कर जोरकर बंदत गोबिंद सिंघ,#देत हैं अनंद सुखकंद अघमंद ही,#स्याल ते म्रिगिंद पटबीजने दिनिंद करे,#कीट ते गजिंद पंथ दयो गतिवंद ही,#मशक खगिंद जिन काक ते मराल व्रिंद,#रंक ते नरिंद करे बंदत मुकंद ही,#सुंदर मुखारविंद सोहत संतोख सिंघ#हीन जे कलंक तो समान होत चंद ही#(नाप्र)#ह) उपमेय दे मुकाबले उपमान नूं अति तुॱछ मंनके उस दी समता देणी अयोग ठहिराई जावे, इह प्रतीप दा पंजवां रूप है.#उदाहरण-#पुखकर भरे पुखकर पुखकर ज्यों,#पेखकर ससी कर करै दुति हीन है,#पुखकर हीन दिनकर करै छीन तिस,#खरधारी देह पर यांते सो मलीन है,#सुखमा निहार भौर दाहत अपार आन,#जारत तुखार ऐसे औगुन अधीन है,#सतगुरु रामदास चरन मुकति देत#उपमा कमल की न बनै विधिहीनहै.#(नाप्र)

You Might Interested In: