ਧੰਨਾਸਿੰਘ

dhhannāsinghaधंनासिंघ

ਇਹ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਦੇ ਘੋੜੇ ਦਾ ਸੇਵਕ ਅਤੇ ਵਿਦ੍ਵਾਨ ਕਵੀ ਸੀ. ਇੱਕ ਵਾਰ ਚੰਦਨ ਕਵੀ ਇੱਕ ਸਵੈਯਾ ਬਣਾਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਹਾਜ਼ਿਰ ਹੋਇਆ ਅਰ ਆਖਿਆ ਕਿ ਆਪ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਕਵੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਕਰੇ. ਕਲਗੀਧਰ ਨੇ ਫ਼ਰਮਾਇਆ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਗੁਰੁਘਰ ਦੇ ਘਾਹੀ ਭੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ. ਸਵੈਯਾ ਇਹ ਹੈ:-#"ਨਵਸਾਤ ਤਿਯੇ ਨਵਸਾਤ ਕਿਯੇ#ਨਵਸਾਤ ਪਿਯੇ ਨਵਸਾਤ ਪਿਯਾਏ,#ਨਵਸਾਤ ਰਚੇ ਨਵਸਾਤ ਬਚੇ#ਨਵਸਾਤ ਪਿਯਾਪਹਿ ਦਾਯਕ ਪਾਏ,#ਜੀਤ ਕਲਾ ਨਵਸਾਤਨ ਕੀ,#ਨਵਸਾਤਨ ਕੇ ਮੁਖ ਅੰਚਰ ਛਾਏ,#ਮਾਨਹੁ ਮੇਘ ਕਿ ਮੰਡਲ ਮੇ#ਕਵਿ ਚੰਦਨ ਚੰਦ ਕਲੇਵਰ ਛਾਏ."#ਭਾਈ ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੋਲਾ ਵਰ੍ਹੇ ਦੀ ਉਮਰ ਦੀ ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੇ ਸੋਲਾਂ ਸ਼੍ਰਿੰਗਾਰ ਕੀਤੇ, ਉਸ ਦਾ ਪਤਿ ਸੋਲਾਂ ਮਹੀਨਿਆਂ ਪਿਛੋਂ ਪਰਦੇਸੋਂ ਆਇਆ ਸੀ, ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੇ ਸੋਲਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਭੋਜਨ ਖਵਾਏ, ਸੋਲਾਂ ਘਰਾਂ ਦੇ ਚੋਪੜ ਦੀ ਬਾਜੀ ਪਤੀ ਨਾਲ ਰਚੀ, ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਸੋਲਾ ਸੋਲਾਂ ਚਾਲਾਂ ਚੱਲੀਆਂ, ਸੋਲਾਂ ਨਰਦਾਂ ਵਾਲੀ ਬਾਜ਼ੀ ਜਿੱਤਕੇ ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੇ ਸੋਲਾਂ ਆਨੇ ਵਾਲੇ ਰੁਪਯੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ, ਜਦ ਪਤਿ ਨੇ ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤਿਆ, ਤਦ ਸੋਲਾਂ ਕਲਾ ਚੰਦ੍ਰ ਵਤ ਮੁਖ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਦੇ ਮਾਰੇ ਵਸਤ੍ਰ ਨਾਲ ਛੁਪਾ ਲਿਆ, ਮਾਨੋ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਮੇਘ ਵਿੱਚ ਢਕਿਆ ਗਿਆ ਹੈ.#ਭਾਈ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਜੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ-#ਸੁਨ ਧੰਨਾਸਿੰਘ ਅਰਥ ਬਖਾਨਾ,#ਤ੍ਰਿਯ ਖੇੜਸ ਬਰਖਨ ਬਯ ਵਾਨਾ,#ਤਨ ਖੋੜਸ ਸਿੰਗਾਰ ਸੁਹਾਯੋ,#ਖੋੜਸ ਮਾਸਨ ਮੇ ਪਿਯ ਆਯੋ,#ਖੋੜਸ ਘਰ ਕੋ ਚੌਪਰ ਰਚ੍ਯੋ,#ਖੋੜਸ ਦਾਵ ਲਾਯ ਸੁਖ ਮਚ੍ਯੋ,#ਸੋਈ ਖੇੜਸ ਪ੍ਯਾਰੇ ਲਾਯੋ,#ਖੋੜਸ ਕੀ ਬਾਜੀ ਜੈ ਪਾਯੋ,#ਖੋੜਸ ਕਲਾ ਚੰਦਮੁਖ ਜੋਈ,#ਹਾਰ ਪਾਯ ਤ੍ਰਿਯ ਛਾਦਤ ਸੋਈ,#ਮਨਹੁ ਮੇਘ ਮੇ ਨਿਸਪਤਿ ਛਾਯੋ#ਇਮ ਅੰਚਰ ਮਹਿ ਮੁਖ ਦਰਸਾਯੋ,#(ਗੁਪ੍ਰਸੁ ਰੁੱਤ ੫. ਅਃ ੨੫)#ਚੰਦਨ ਕਵਿ ਅਰਥ ਸੁਣਕੇ ਲੱਜਿਤ ਹੋਇਆ ਅਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਅਭਿਮਾਨ ਬਾਬਤ ਮੁਆ਼ਫ਼ੀ ਮੰਗੀ.#ਭਾਈ ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚੰਦਨ ਕਵੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਵੈਯੇ ਸੁਣਾਕੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਅਰਥ ਕਰ, ਪਰ ਚੰਦਨ ਨੂੰ ਨਾ ਸੁੱਝਿਆ. ਸਵੈਯੇ ਇਹ ਹਨ:-#"ਮੀਨ ਮਰੇ ਜਲ ਕੇ ਪਰ ਸੇ#ਕਬਹੁ ਨ ਮਰੇ ਪਰ ਪਾਵਕ ਪਾਏ,#ਹਾਥਿ ਮਰੈ ਮਦ ਕੇ ਪਰ ਸੇ#ਕਬਹੂ ਨ ਮਰੇ ਤਨ ਤਾਪ ਕੇ ਆਏ,#ਤੀਯ ਮਰੈ ਪਤਿ ਕੇ ਪਰ ਸੇ#ਕਬਹੂ ਨ ਮਰੈ ਪਰਦੇਸ ਸਿਧਾਏ,#ਗੂੜ੍ਹ ਮੈ ਬਾਤ ਕਹੀ ਦਿਜ ਰਾਜ#ਬਿਚਾਰ ਸਕੈ ਨ ਬਿਨਾ ਚਿਤਲਾਏ.#ਕੌਲ ਮਰੈ ਰਵਿ ਕੇ ਪਰ ਸੇ#ਕਬਹੂ ਨ ਮਰੈ ਸਸਿ ਕੀ ਛਬਿ ਪਾਏ,#ਮਿਤ੍ਰ ਮਰੈ ਮਿਤ ਕੋ ਮਿਲਕੈ#ਕਬਹੂ ਨ ਮਰੈ ਜਬ ਦੂਰ ਸਿਧਾਏ,#ਸਿੰਘ ਮਰੈ ਜਬ ਮਾਸ ਮਿਲੈ#ਕਬਹੂ ਨ ਮਰੈ ਜਬ ਹਾਥ ਨ ਆਏ,#ਗੂੜ੍ਹ ਮੈ ਬਾਤ ਕਹੀ ਦਿਜਰਾਜ#ਬਿਚਾਰ ਸਕੈ ਨ ਬਿਨਾ ਚਿਤ ਲਾਏ."#ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਵੈਯਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਅਲੰਕਾਰ ਹੈ. ਜੋ ਕਬਹੂ ਨ ਪਾਠ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਪਦ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ, ਤਦ ਅਰਥ ਸਾਫ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਯਥਾ-#"ਮੀਨ ਮਰੈ ਜਲ ਕੇ ਪਰ ਸੇ ਕਬਹੂ ਨ,#ਮਰੈ ਪਰ ਪਾਵਕ ਪਾਏ."××× ਆਦਿਕ.

इह दशमेश दे घोड़े दा सेवक अते विद्वान कवी सी. इॱक वार चंदन कवी इॱक सवैया बणाके सतिगुरू दे दरबार हाज़िर होइआ अर आखिआ कि आप दे दरबार दे कवीआं विॱचों कोई इस दा अरथ करे. कलगीधर ने फ़रमाइआ कि इस दा अरथ गुरुघर दे घाही भी करसकदे हन. सवैया इह है:-#"नवसात तिये नवसात किये#नवसात पिये नवसात पियाए,#नवसात रचे नवसात बचे#नवसात पियापहि दायक पाए,#जीत कला नवसातन की,#नवसातन के मुख अंचर छाए,#मानहु मेघ कि मंडल मे#कवि चंदन चंद कलेवर छाए."#भाई धंना सिंघ ने इस दा अरथ कीता कि सोला वर्हे दी उमर दी इसत्री ने सोलां श्रिंगार कीते, उस दा पति सोलां महीनिआं पिछों परदेसों आइआ सी, इसत्री ने सोलां प्रकार दे भोजन खवाए, सोलां घरां दे चोपड़ दी बाजी पती नाल रची, दोहां ने सोला सोलां चालां चॱलीआं, सोलां नरदां वाली बाज़ी जिॱतके इसत्री ने सोलां आने वाले रुपये प्रापत कीते, जद पति ने इसत्री नूं जिॱतिआ, तद सोलां कला चंद्र वत मुख नूं शरम दे मारे वसत्र नाल छुपा लिआ, मानो चंद्रमा मेघ विॱच ढकिआ गिआ है.#भाई संतोख सिंघ जी लिखदे हन-#सुन धंनासिंघ अरथ बखाना,#त्रिय खेड़स बरखन बय वाना,#तन खोड़स सिंगार सुहायो,#खोड़स मासन मे पिय आयो,#खोड़स घर को चौपर रच्यो,#खोड़स दाव लाय सुख मच्यो,#सोई खेड़स प्यारे लायो,#खोड़स की बाजी जै पायो,#खोड़स कला चंदमुख जोई,#हार पाय त्रिय छादत सोई,#मनहु मेघ मे निसपति छायो#इम अंचर महि मुख दरसायो,#(गुप्रसु रुॱत ५. अः २५)#चंदन कवि अरथ सुणके लॱजित होइआ अर सतिगुरू तोंआपणे अभिमान बाबत मुआ़फ़ी मंगी.#भाई धंना सिंघ ने चंदन कवी नूं आपणे सवैये सुणाके आखिआ कि अरथ कर, पर चंदन नूं ना सुॱझिआ. सवैये इह हन:-#"मीन मरे जल के पर से#कबहु न मरे पर पावक पाए,#हाथि मरै मद के पर से#कबहू न मरे तन ताप के आए,#तीय मरै पति के पर से#कबहू न मरै परदेस सिधाए,#गूड़्ह मै बात कही दिज राज#बिचार सकै न बिना चितलाए.#कौल मरै रवि के पर से#कबहू न मरै ससि की छबि पाए,#मित्र मरै मित को मिलकै#कबहू न मरै जब दूर सिधाए,#सिंघ मरै जब मास मिलै#कबहू न मरै जब हाथ न आए,#गूड़्ह मै बात कही दिजराज#बिचार सकै न बिना चित लाए."#इन्हां सवैयां विॱच विरोधाभास अलंकार है. जो कबहू न पाठ नूं पिछले पद नाल जोड़ दिॱता जावे, तद अरथ साफ हो जांदा है यथा-#"मीन मरै जल के पर से कबहू न,#मरै पर पावक पाए."××× आदिक.

You Might Interested In: